Marketlere karşı savaşta büyük yara alan bakkallardan sonra beyaz eşya ve elektronik ürün bayileri de sıkıntılı günler yaşamaya başladı. Vestel, Arçelik, Beko, Bosch ve Profilo'nun ürünlerini satan bayiler, hızlı yayılan Teknosa, Bimeks, Vatan, Gold, Media Markt ve Darty gibi teknoloji marketleriyle rekabet edemiyor. Ayrıca Koçtaş, Bauhaus, Praktiker ve Tekzen gibi yapı marketleri de kombi, klima, mobilya, inşaat malzemeleri ve ev eşyaları satan bayileri zora sokuyor. Büyük alanlarda fazla çeşit imkanı sunan ve indirim kampanyaları düzenleyen marketler, rekabette bayilerin önüne geçiyor. Açılan her yeni perakendeci, bayilerin iş hacimini ve kârını düşürüyor. Üretici firmalar, bayilerini korumak için çözüm yolu arıyor. Arçelik Genel Müdürü Aka Gündüz Özdemir'in, "Biz hiçbir markamızı yani Beko ve Arçelik'i teknoloji marketlere sokmayacağız. Sonuna kadar da bayilerin yanındayız." şeklindeki açıklamaları, gelinen noktayı özetliyor. Teknoloji market zincirlerinden Gold ve Darty'nin genel müdürleri, sektördeki gelişme ve rekabetten bayilerin olumsuz etkilendiğini doğruluyor. Casper Genel Koordinatörü Yalçın Yıldırım ise kapanan bayilere dikkat çekiyor. Ancak mücadelenin asıl tarafları yani bayiler, sonlarının bakkallara benzemesinden korkuyor. Türkiye'de beyaz ve kahverengi eşya satan yaklaşık 12 bin bayi bulunuyor. Bu bayiler, rekabetin yanında geçen yıl sektörde yaşanan daralmadan da büyük zarar gördü. Beyaz Eşya Yan Sanayicileri Derneği Başkanı Murat Önay'ın verdiği bilgiye göre buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi ve fırın satışları 2007'de yüzde 15 düştü. Üreticiler küçülmeyi ihracata ağırlık vererek atlatmaya çalışıyor. Öte yandan LCD ve plazma televizyonlara artan ilgi de geleneksel bayileri zora soktu. Uzakdoğulu TV şirketleri ince ekranlı ürünleriyle Türk televizyon pazarındaki paylarını artırırken, daha çok tüplü TV üretimi gerçekleştiren yerli firmaların satışları azaldı. Yerli televizyon üreticileri ürünlerini genellikle bayi kanalıyla, yabancı firmalar ise teknoloji marketleri kanalıyla pazarlıyor. Teknoloji marketi Darty Türkiye'nin üst düzey yöneticisi Nedim Esgin, rekabetin sektörde yoğunlaştığını; ancak bu durumun 'bayiler artık iş yapamayacak' anlamına gelmediğini söylüyor. Esgin, bayilerin işlevi devam ettiği sürece müşterilerini de korumaya devam edeceklerini düşünüyor. Beyaz eşya ve elektronik sektöründe kâr marjları daha birkaç yıl öncesine kadar yüzde 20'ler civarındaydı. Şimdi kâr oranı yüzde 10'lara kadar geriledi. Nedim Esgin, bayilerin kâr marjlarından fedakarlık yaparak işlerini sürdürmeye çalıştıklarını vurguluyor.

'Filler tepişir, çimenler ezilir'

Gold Bilgisayar Genel Müdür Yardımcısı Kamil Şenol ise bayilerin durumu için "Filler tepişir, çimenler ezilir." benzetmesi yapıyor. Beyaz eşya şirketlerinin cirolarının yüzde 50'den fazlası bayi ağından geliyor. Yüzde 15-18 arasında brüt kâr marjıyla çalışan bayilerinin net kârları yüzde 3-5 arasında seyrediyor. Toptan alımlarda ise bu oran daha da inerek yüzde 1-2 seviyesine geriliyor. Bayilik teşkilatını koruma adına teknoloji marketlere mal vermemekte ısrar eden Arçelik'in söz konusu prensibine ne kadar daha dayanacağı merakla bekleniyor. Gold'un yöneticisi Şenol'a göre beyaz eşya üreticilerinin dayanıklılık süresini zaman belirleyecek. Çünkü rekabet 2008'de daha da hızlanacak.

Kütahya Bosch Bayii Ahmet Altıkulaç, 2007 yılında kâr marjlarının çok düşmesinden şikâyetçi. Kârın yüzde 10'lardan yüzde 3'e gerilediğini belirten Altıkulaç, "Teknoloji marketlere direnmekte zorlanıyoruz. Bunun yanında internet üzerinden yapılan alışveriş de bizi zorluyor. İki bayii olan arkadaşlarımız artık bir mağazasını kapatır duruma geldi." diyor. Arçelik'in Bayrampaşa bayii Onur Koç ise elektronik marketlerin birden çok markayı satan bayileri olumsuz etkilediği kanaatinde. Bayileri, temsil ettikleri markanın ayakta tuttuğunu vurgulayan Koç, "Bayiler pahalı satsa da servis hizmetleri konusunda daha iyi. Tüketici, satış sonrası hizmete bayiler kanalıyla daha kolay ulaşabiliyor. Oysa marketlerden alınan ürünlerde çok şikâyet oluyor." değerlendirmesini yapıyor.

Öte yandan buzdolabı ve çamaşır makinesi satışları düşerken ısıtma-soğutma büyüyor. Doğalgazın yaygınlaşması kombi satışlarını, küresel ısınma da klima satışlarını patlattı. Isıtma ve soğutma alanında brüt kârlar yüzde 10-18 arasında değişiyor. Alarko Carrier'in Pazarlama Müdür Yardımcısı Kemal Bıçakçı'nın yaptığı açıklamaya göre, kâğıt üzerinde kâr yüzde 10 gibi görünse de, ilave tenzilatlarla uygulamada daha da düşüyor. Bir dönem yüzde 15-20 arasında seyreden kârlar bugün yüzde 10'lara geriledi. Kârın, enflasyonun azalmasıyla da yüzde 2-5 aralığına düşeceği tahmin ediliyor. Ferroli Türkiye Genel Müdürü Çetin Çakmakçı, klima sektörünün teknoloji ve yapı marketlerinin rekabetinden henüz tam anlamıyla etkilenmediğini belirtiyor. Ferroli ürünlerini satan yetkililerin özellikle yeni gaz gelen bölgelerde artmaya devam ettiğini kaydeden Çakmakçı, perakendecilerin ancak yenileme alımlarına başlamasıyla yetkili satıcıların kâr marjlarını olumsuz yönde etkileyebileceğini ifade ediyor. "Ürünün tabiatı sebebiyle mühendislik hizmetinin de alınması gerekliliği, yetkili satıcıların kâr marjlarının hâlâ belli noktalarda tutulmasını sağlıyor." diyen Çakmakçı, 5 yıl içinde bayi sayısını 3 kat, satış noktasını ise 4,5 kat artırdıklarını aktarıyor.

Bilgisayar bayileri etkilenmedi

Beyaz ve kahverengi eşya sektörünün aksine bilgi ve iletişim sektöründe faaliyet gösteren firmalar için bayilik teşkilatı önemini korumaya devam ediyor. Hatta bu alanda bayi ağı büyümesini sürdürüyor. Yüzde 10-20 arasında kâr marjlarıyla çalışan bayiler, yan ürün satışıyla kazancını artırıyor. Casper Genel Koordinatörü Yalçın Yıldırım, büyük şehirlerde zincir mağazaların güçlenmesiyle birlikte bayilerin ilk dönemlerde zorlandığını; ancak sektörün hizmete dayalı olmasından dolayı sonraki aşamalarda müşterilerini tekrar kazandıklarını kaydediyor. Dövizin düşmesiyle birlikte YTL bazında kârlılığın azaldığını ifade eden Yıldırım, ancak yükselen satış rakamları ve hacimlerinin kârlılığı tolere ettiğini dile getiriyor. Yıldırım, bayilerin geleceği konusunda herhangi bir endişe taşımadığını, Casper'a gelen bayilik başvuru adedinde her yıl yüzde 20-30 oranında bir artış yaşandığını sözlerine ekliyor.