ilim insanlarına göre demans vakalarının yüzde 45'ini geciktirmek ya da önlemek, günlük hayatta yapılacak basit değişikliklerle mümkün. Michigan Üniversitesi Nörobilim Enstitüsü'nde nöroloji profesörü Dr. Eva Feldman, Amerikan gazetesi New York Times'a verdiği demeçte davranış değişikliğine başlamak için çok erken ya da çok geç olmadığını söylüyor.

Yine de beyninizin savunmasını güçlendirmek söz konusu olduğunda zaman çok önemli. Nihayetinde Feldman'a göre beyin hasarını tersine çevirmek genelde imkansız oluyor.

New York Times sekiz nörolog ve nörobilimciyle konuşarak önceden alınabilecek önlemleri öğrendi.

1. KASK TAKIN

Uzmanlara göre kafayı fiziksel olarak korumak, beyni korumanın en önemli adımı. Travmatik beyin yaralanmaları ve beyin sarsıntılarından kaynaklanan kafa travmaları, bazı durumlarda demansa neden olabilecek kronik travmatik ensefalopatiye (CTE) yol açabiliyor.

Feldman bisiklete bindiğinizde ya da kayak yaptığınızda kask takmanın yaralanma riskini azalttığını söylüyor. Motosiklet sürücülerinin de kask takması önem taşıyor.

2. KULAK TIKACI KULLANIN

İşitme kaybı yaşayan yaşlılarda demansın ortaya çıkma ihtimali çok daha yüksek oluyor. Bilim insanları bunun nedeninin beynin işitmeyle ilgili kısmının hafızadan sorumlu bölüme yakın olmasından kaynaklanıyor olabileceğini düşünüyor. Bazı uzmanlara göreyse işitme kaybı olan kişilerin zihinlerini meşgul edebilecek sosyal aktivitelerden uzaklaşma eğiliminde olması demansı tetikleyebiliyor.

Dolayısıyla beyninizin duyusal sinyalleri işleyebilmesi için yüksek seslerin olduğu yerlerde kulak tıkacı ya da gürültü önleyici kulaklıklar kullanabilirsiniz. Ayrıca uzmanlar 50 yaşın üstünde olan ya da sürekli yükses sese maruz kalan kişilerin her bir ila üç yılda bir duyma testi yaptırması gerektiğini söylüyor.

3. GÖZLERİNİZE BAKTIRIN

Bilim insanları görme kaybının da bilişsel gerilemeyle bağlantılı olduğunu düşünüyor. 2023'te yapılan bir araştırmada ciddi görme bozukluğu olan 71 yaşın üstündeki yetişkinlerden üçte birinin demansı olduğu tespit edildi. Düzenli olarak göz kontrolünden (yetişkinlikte her birkaç yılda bir) geçmek, gözlük takmak ya da gerekli durumlarda göz ameliyatı olmak bu riski azaltabiliyor.

4. YÜRÜYÜN

Nörologlar egzersiz yaparak vücuttaki kan akışını artırmanın ve bunun sonucunda beyne daha fazla oksijen gitmesini sağlamanın beyne faydalı olduğunu söylüyor. Uzmanlara göre günde bir kilometreden az bile yürüseniz beyniniz için kâr olduğunu belirtiyor.

Oturarak ya da hareketsiz geçirdiğiniz zamanı olabildiğince azaltmanın da faydalı olduğunu söyleyen bilim insanları, her 20 dakikada bir kalkıp yürümenin faydalı olabileceğini ifade ediyor. Aslında rahat sandalyeler daha çok oturmayı istemenize neden olabileceği için sizi sürekli hareket etmeye zorlayacak sandalyeler tercih etmek de faydalı olabilir.

5. KOLESTEROLÜNÜZE DİKKAT EDİN

Kırmızı et, tam yağlı süt ürünleri ve şekerli içeceklerin neden olduğu kötü kolesterol (LDL) damarlarınızı tıkayarak beyne kan akışını zorlaştırabilir. Bu da felç ve demans riskini artıran bir durum.

Dolayısıyla sebze, tam tahıllı gıdalar ve meyveler tüketmek kolesterolünüzü korumanızı sağlayabilir. Kilonuzu korumak, düzenli olarak egzersiz yapmak da kolesterolü dengeli tutmanın yolları. Uzmanlar her birkaç yılda bir (diyabeti ya da kalp hastalığı riski olanlar daha sık) kolesterolü kontrol ettirmenin önemli olduğunu belirtiyor.

6. DİŞ İPİ KULLANIN

Ağız sağlığı enfeksiyon ve diş eti hastalıklarından kaçınmak için önemli. Uzmanlar ağız enfeksiyonlarının sinüslere kadar yayılabildiğini, bunun da beyinde pıhtıya yol açabileceğini söylüyor. Dişlerinizi düzenli olarak fırçalamak ve diş ipi kullanmak, dişçiye her yıl ya da iki yılda bir gitmek diş ve diş eti sağlığınızı korumayı sağlayabilir.

7. KİTAP KULÜBÜNE KATILIN

Aktif bir sosyal hayata sahip olmak, yalnızlığın neden olduğu depresyon gibi sağlık sorunlarını önleyebilir. Uzmanlar sosyal desteğe sahip olmayan kişilerin depresif nöbetler geçirebileceğini, bunun da daha yaşlı hastalarda bilişsel geriliğe neden olduğunu belirtiyor.

Dolayısıyla kitap ya da bahçıvanlık gibi ilginizi çeken konularda faaliyet gösteren gruplara katılmak faydalı olabilir. Ya da daha basit bir şekilde yakın arkadaşlarınızla ya da aile üyelerinizde ayda hiç olmazsa bir kez bir araya gelmek etkili olabilir.

8. TOZLU HAVALARDA MASKE TAKIN

Hava kirliliğinin bilişsel gerilikle bağlantılı olduğunu gösteren bazı araştırmalar var. Bilim insanları havadaki çok ince, solunabilir parçacıkların beyne ulaştıklarında kimyasal değişimlere neden olabileceğini belirtiyor. Çoğu zararlı parçacıktan kaçınmak mümkün olmuyor. Çünkü bazıları hava filtrelerinden geçebilecek kadar küçük olabiliyor. Ama hava kalitesinin düşük olduğu günlerde N95 ya da tıbbi maske takmak bu parçacıklara maruz kalma oranını azaltabilir.

9. BOYNUNUZA DİKKAT EDİN

Kanın beyne gitmesini boyun sağlıyor. Bu nedenle boyun travmaları kan akışını etkileyebilir. Bu durum beynin oksijene aç kalmasına ve hatta pıhtı oluşmasına neden olabilir. Boyun yaralanmaları henelde araba kazaları, kötü yapılmış masajlar ya da kiropraktik tedavide oluşuyor.

Boynunuzu yaralanmalardan korumak için ani hareketlerden kaçının. Uzmanlar boyun masajında masaj tabancasından ya da 'derin doku' masajından kaçınmak gerektiğini belirtiyor. Ayrıca araba kullanırken ehliyet kemerini takmak da kritik önem taşıyor.

10. UYKUNUZU İYİ ALIN

Uyku kalitenizi artırmanın yollarını bulmak demanstan kaçınmanın ve daha dinç hissetmenin yollarından biri. Eğer gece mesaisinde çalışıyorsanız ve gün içinde uyumanız gerekiyorsa vücudun biyolojik ritmini korumak için siyah perdeler kullanabilirsiniz.

Eğer depresyon ya da anksiyete nedeniyle uyumakta zorlanıyorsanız uyumadan önce meditasyon yapmayı deneyebilirsiniz. Uyku sorununun neden kaynaklandığını bilmiyorsanız bir uyku günlüğü tutabilirsiniz. Bu sayede olası nedenleri görmüş olursunuz.