NASA İleri Araştırmalar Enstitüsü ve Arizona Üniversitesi’nde astrofizik uzmanı olarak görev yapan Prof. Dr. Feryal Özel, 35 yıllık yaşantısına sığdırdığı, bilimsel alandaki başarılarla Türkiye’nin gururu oldu. Daha 28 yaşında, 20 kişilik Einstein ve John Nash gibi dehaların isimlerinin yer aldığı ‘Büyük Fikirler’ listesine adını yazdıran Özel, galaksilerin oluşumu, yıldızlar, karadelikler gibi ilgi çekici konularda araştırmalarıyla dünyanın dikkatini çekti. Karadeliğin, geri dönüşü olmayan noktasına her geçen gün biraz daha yaklaşmayı başardıklarını dile getiren Özel, şartların oluşması halinde Türkiye’ye dönebileceğini dile getiriyor.
Dünyanın en akıllı kadınları arasında gösterilen Prof. Dr. Feryal Özel, Üsküdar Amerikan Lisesi mezunu. ABD’de Columbia Üniversitesi’ni burslu kazanan ve çift ana dal yapan Özel, hem fizik hem de matematik mühendisliği bölümlerinden ‘Yüksek Onur Derecesi’ ile mezun oldu. Özel, yüksek lisansını Danimarka’daki Niels Bohr Enstitüsü’nde tamamladıktan sonra, Harvard Üniversitesi’nde doktora eğitimi aldı. 30 yaşında profesör unvanını alan Feryal Özel, NASA ve Arizona Üniversitelerinde akadamik çalışmalar yürütüyor. Biri altı, biri üç buçuk yaşında iki çocuk annesi olan Özel, karadelikleri incelerken, çocuklarına yemek yapacak vakti de buluyor.
Novartis’in Ankara’da düzenlediği ‘Bilim Günü’ ödül törenine katılan Özel, Radikal’in sorularını yanıtladı.

Nötron yıldızının peşinde
Büyük Fikirler listesine adınızı yazdıran çalışmanız neydi?
Nötron yıldızlarıyla ilgili yaptığım çalışmalar ilgi çekti. Şu anda da oldukça iyi bir yol kat ettim. Nötron yıldızlarının son derece yoğun maddelerinin nasıl davrandığını inceliyorum. Yüksek manyetik alanları var, yerçekimleri çok kuvvetli... ‘Peki nasıl davranıyorlar, merkezlerinde farklı parçacıklar oluşuyor mu?’ gibi soruların peşindeydim. Gayet güzel sonuçlar almaya başladık bu konuda ve de nötron yıldızlarının atom parçacıklarının en temel parçacıkları olan kuarklara ayrıldığını gösterdim.
Karadelikler, sizin özel olarak ilgi gösterdiğiniz astrofizik konularından biri. Karadelikler peşinde ne kadar yol katettiniz?
Karadelikler madde dışındayken, ışınlarını gözleyebiliyoruz ama karadeliğin, artık geri dönüşü olmayan noktadan geçişlerini göremiyoruz. Onu görüntülemek için yaptığımız çalışmalarda çok büyük ilerlemeler kaydettik. Radyo teleskoplarını tek bir teleskop olarak değil de farklı yerlerdeki teleskopları birlikte kullanarak, karadeliğin gittikçe o maddeyi emen geri dönüşü olmayan noktasına yakın yerleri de  inceleyebiliyoruz. Son beş yıl içerisinde çok büyük aşamalar kaydedildi. İyice bu geri dönüşü olmayan noktaya yaklaştık. Bir bakıma fotoğrafını çekebiliyoruz tabii ki dalga boyları farklı ama öyle ifade edebilirim. Yakın zamanda gittikçe de gelişecek...
Bir astrofizikçi olarak uzayda yaşam olduğuna inanıyor musunuz?
Ben uzayda yaşam konusunda hiçbir zaman bir inançtan bahsetmedim, bir olasılıktan bahsettim. Şu anda evrende bizden başka yaşam olduğuna ilişkin hiçbir kanıt yok elimizde. Araştırmalar var, gezegenleri arıyoruz, sinyaller arıyoruz, şu anda pozitif sonuç çıkmış birşey yok. Benim sadece dile getirdiğim şöyle: Evrenin başka bir yerinde yaşam oluşmuş olabilir mi olabilir, bilmiyorum. Yok demiyoruz, ama son derece olası birşey diyoruz. Ama öte yandan dünyayla temasa geçmeye çalışmış bir uygarlık var mı, henüz öyle bir şey yok.

Türkiye’ye dönecek mi?
Bir gün Türkiye’ye dönmeyi düşünüyor musunuz? Türkiye’den  herhangi bir teklif aldınız mı?
Şu anda oradaki şartlarım iyi olduğu için oradayım. O yüzden de uzun vadeli plan yapmıyorum, kesin dönerim ya da dönmem diye. Tamamen şartlara bağlı bir olay... Bazı koşulların oluşması, belki burada daha verimli çalışmamı sağlayacak. Eğer öyle olduğunu düşünürsem tabii ki dönebilirim. Öte yandan şu anda orada daha verimli olduğumu düşündüğüm için çalışmalarıma devam etmek istiyorum. Geri dönüş konusunda, Türkiye’den teklif almadım.
Astrofizik konusunda Türkiye’deki çalışmalar ne durumda?
Türkiye’de bu konuda bir çok çalışma var. Antalya’da bir gözlemevi var. ODTÜ’de, Boğaziçi Üniversitesi’nde, İstanbul Üniversitesi’nde de çalışmalar yürütülüyor. Onlarla bazen ortak projelerimiz oluyor, seminerler veriyorum, ziyaretler yapıyorum. Sabancı Üniversitesi ile çalışmalar yapıyorum.

‘Gündemi izliyorum’

Türkiye’de bu aralar gündem oldukça yoğun. Bir tarafta Anayasa değişikliği tartışmaları yaşanıyor, bu tartışmalara da bağlı olarak yargı alanında gerilimler sürüyor. Türkiye gündemini izliyor musunuz?
Büyük ölçüde takip ediyorum, biraz durulmasını umut ediyorum, umarım yakın zaman içerisinde çalkantılar biraz daha azalır, daha normal gidişata döneriz.
Türkiye’de kadınların konumunu nasıl görüyorsunuz?
Türk kadının durumunu kötü görmüyorum aslında. Şöyle bir üniversitelerimize baktığımızda profesörlere baktığımızda, Türkiye’deki kadın oranı bazı ülkelere göre daha yüksek. Bir şeyleri herhalde doğru yapıyoruz. Toplum içinde ikinci plana itiliyor mu kadınlar, o başka bir sorun. Tabii ki bazı kültürel etkiler olabilir, kız çocuklarının eğitimine biraz daha az önem veriliyor bazı bölgelerde, o gerçekleri tabii ki görüyorum ve bunu ben de kendime dert ediniyorum. Ama üniversitelerde kadınların başarısı yadsınamaz. Çok yüksek oranda kadın profesör var.
İki çocuğunuz var. Annelik ve bilim insanı rolleri birlikte nasıl gidiyor? Çocuklarınıza yeterince zaman ayırabiliyor musunuz? Onlar için yemek pişirebiliyor musunuz?
Buna yanıt vermek çok zor, çünkü ne kadar zaman ayırırsam ayırayım, daha iyisi var çocuklar söz konusu olunca. Ama her şeyleriyle, eğitimleriyle yakından ilgileniyorum. Daha çok küçükler. Büyük altı, küçük üç buçuk yaşında. Biri ilkokula, diğeriyse yuvaya gidiyor. Yemeklerini de ben yapıyorum, bazen eşim de yapıyor...

‘Analitik bakış önemli’

Çocuklarınız da sizin gibi evrene, galaksilere, gezegenlere ilgili mi? İleride yönelecekleri alanlara ilişkin bir öngörünüz var mı?
Aslında birçok alana ilgi duyuyorlar her çocuk gibi... Tabi Venüs’ü görünce gece, ‘Bu Venüs’ diyorlar. Ufak olan bile bir yıldızı gezegenden nasıl ayırabileceğini biliyor. Bizimle birlikte büyüdüğü için. Her zaman Ay’ı bana gösterir. Ama sırf ona ilgi duymuyorlar, başka şeylere de ilgi duyuyorlar. Böceklere, çiçeklere, farklı oyuncaklara, trenlere... Bütün çocuklar gibi.
Ben her şeyden önce ikisinin de kesinlikle analitik düşünme yeteneğine sahip olmalarını istiyorum. Bir şeyi analiz edebilmelerini, rakamlardan anlamalarını... Ama bilim insanı olmak zorunda değiller. Büyük kızım şu an altı yaşında müzik yeteneği fazla görünüyor, değişebilir tabii ama müziğe eğilmek isterse üzülmem, memnun olurum.

Einstein’ın en genç torunu
‘Big İdeas’ (Büyük Fikirler) listesine girmeyi başaran iki kadından biri olan Prof. Feryal Özel, listedeki en genç bilim insanı. Özel, yaş ortalaması 60’ların üzerinde olan bilim insanlarının arasına ismini 28 yaşında yazdırdı: Listede yer alan, Einstein’ın torunları diye anılan büyük beyinler şöyle:
John Bahcall (astrofizik), Enrico Bombieri (matematik), Glen Bowersock (tarih), Freeman Dyson (astrofizik), Albert Einstein (fizik), Clifford Geertz (antropoloji), Oleg Grabar (tarih), Juan Maldecana (astrofizik), Eric Macsin (sosyal bilimler), John Nash (matematik), John Von Neumann (matematik), Martin Nowak (biyoloji) Feryal Özel (astrofizik), Sara Seager (astrofizik), Nathan Seiberg (atematiksel fizik), Robert Taub (piyanist), Kirk Varnedoe (sanat tarihi), Michael Walzer (sosyal bilimler), Edward Witten (matematiksel fizik).