Raporda, Ortaçağ mimarisinin temellerini oluşturduğu söylenen ve kimi turistlerin mimarisi ve coğrafi yönüyle “Yüzüklerin Efendisi öyküsünün yaşandığı bölgeye” benzettikleri Ani Harabeleri için en büyük tehlikelerden biri olarak da “mangalcılar” sayıldı.

Kaliforniya San Francisco merkezli Küresel Miras Vakfı (Global Heritage Fund) dünyada yok olmanın eşiğinde bulunan 12 kültürel varlığı ele aldığı “Kaybolan Mirasımızı Korumak” başlıklı raporunu geçen hafta yayınladı. Raporda 12 kültürel varlık arasında “Anadolu Uygarlığı’nın kavşağında” sözleriyle tanımlanan Ani Harabeleri de yer aldı.
 
-“ADETA ‘YÜZÜKLERİN EFENDİSİ’ ÖYKÜSÜNÜN YAŞANDIĞI BÖLGE”-

Sahip olduğu vadi ve çoğu harap olmasına karşın ayakta kalan ortaçağ öncesi binalarıyla turistleri büyüleyen ve kimi gezginlerin “Adeta ‘Yüzüklerin Efendisi’ öyküsünün yaşandığı bölge” diye hayranlıklarını ifade ettiği Ani Harabeleri’nin önemi, raporda şöyle anlatıldı:

“Türkiye ve çağdaş Ermenistan sınırında bulunan kentin kalıntıları sıklıkla Ortaçağ Avrupa Mimarisi’nin beşiği olarak adlandırılır. 10 ve 11’inci yüzyıllar sırasında Ermeniler tarafından kurulan ve iskâna tabi olan Ani büyük Ermeni uygarlığının eşsiz bir anıtıdır. Birçok Avrupalı gotik tarz katedrallere esin kaynağı olarak hizmet etmiş, düzinelerce eski kilise ve hizmet binası barındırır. Bugün çoğunlukla bir harabe olan Ani büyük fakat trajik bir öykü anlatır, pek çok kez fetihlere uğramış ve Ermenilerin Türk yönetimi altında terke zorlandıkları 14’üncü yüzyılda boşalmıştır. O dönemlerden bu yana Ani insanlara karşı korumasız kalmış ve kendisini yağmacı ve vandallardan korumaya çalışmıştır. Fakat güzelliklerinden çoğu bugüne ulaşmıştır. Harabeler grubunun ana ve en etkileyici binası, 1001 yılında inşa edilen, yörenin bir yüzyıl sonra Avrupa’nın tümünde geniş biçimde kullanılacak olan ünlü gotik tarzının temelini oluşturan Ani Katedrali’dir. Bugün Ani bizlere sadece bir dönemler güçlü ve nüfuzlu Ermeni imparatorluğunu anımsatmıyor, sonraları ortaçağ Avrupa’sının görünümüne esin kaynağı olacak bir mimari tarzın başlangıcını da simgeliyor. Ermeniler sık sık eski topraklarındaki birçok antik harabeyi, kayıp güçlerinin sembolleri olarak anarlar ve koruma güdüsü içinde olurlar. Fakat Ani gibi kent topluluklarının harabeleşmesini durdurmak için şimdi ivedi önlemler almak ve uygun bir koruma çalışmasına başlamak gerekir.”

-YETERSİZ YÖNETİM-

Raporda, Ani Harabeleri’ne iki sayfa ayrıldı, sitenin karşı karşıya bulunduğu tehditler “Yetersiz yönetim, yağma ve vandallık, ihmal” olarak sayıldı. Rapor Ani Harabeleri’nin “rekonstrüksiyon” adı altında olumsuz sonuçlanan birçok girişime maruz kaldığını, bu girişimlerin anıtların daha da zarar görmesine neden olan pek yaşamsal hatayla birlikte gerçekleştiğini, profesyonel olmayan şekilde yönetilip organize edildiğini iddia etti. Raporda, “yetersiz yönetim” konusunda ise “Ani’nin binaları, bu süreci sadece harabelere değil, tarihi çevreye de en az zarar verecek şekilde sürdürecek yüksek becerili profesyonellere ihtiyaç duyuyor” denildi.

-MANGAL TEHLİKESİ-

“Yağma ve vandallık” bölümünde “Ani’ye gelen turistler, bölgenin tarihsel ve kültürel değerine çok az saygı gösteriyor. Koruma altında olmayan bir site olarak Ani, harabelerde piknik yapan düzenli ziyaretçiler, artı yağmacılar ve buraya yasadışı olarak yerleşenlere maruz kalıyor” ifadesi yer aldı.

-İHMAL-

“İhmal” konusunda ise raporda, “Ani, Türkler iktidara geldiklerinde Ermeniler tarafından terk edildi ve o dönemden bu yana kente layık olduğu özen gösterilmedi. Durum bugün, Ani’nin asla yönetimlerin bir koruması altında bulunmaması ve bir arkeolojik koruma statüsünün tanınmaması dolayısıyla daha olumsuz hale gelmiştir” denildi.
Raporun “İvedilikle yapılması gerekenler” bölümünde, “Siyasi sorunlar, doğal nedenler ve insan faktörü, fon ve siteye layık olduğu özenin gösterilmesinde eksikliklerin tümü; birlikte Ani’deki eski kent topluluğunun aşırı ölçüde yıkımına katkıda bulunmaktadır. Uygun fonlama ve koruma çalışması Ani’nin güzelliğini gelecek kuşaklar için hala koruyabilir, ancak eyleme şimdi geçilmelidir” ifadesi yer aldı.

-DİĞER 11 SİTE-

Küresel Miras Vakfı raporunda ele alınan, yok olmanın eşiğine geldiği belirtilen diğer 11 kültürel varlık, önemleri ve karşılaştıkları tehditler de şöyle sıralandı:

AMERİKA KITASI:

-Mirador Tapınağı, Guatemala (Maya Uygarlığının Beşiği. Yetersiz yönetim, yağmacılık.)

-Sans Souci Sarayı, Haiti (Karayip Adalarının Versay’ı. Yetersiz yönetim.)

ASYA:

-Fort Santiago ve Intramuros, Filipinler (Filipinlerin tarihi bir kenti. Yetersiz yönetim, gelişmenin baskısı.)
-Mahansrhangarh, Bengladeş (En erken arkeolojik kent sitelerinden biri. Yetersiz yönetim, yağmacılık.)
-Maluti Tapınakları, Hindistan (Pala Hanedanı Krallarının binası. Yetersiz yönetim.)
-Taksila, Pakistan (Antik İndus Uygarlığının kavşağı. Yetersiz yönetim, gelişmenin baskısı, yağmacılık, savaş ve çatışmalar.)

DOĞU AVRUPA, ORTA DOĞU VE AFRİKA:

-Chersonesos, Ukrayna (Karadeniz’deki en büyük klasik arkeolojik site. Yetersiz yönetim, gelişmenin baskısı.)
-Magosa, Kuzey Kıbrıs (Haçlı Kralların antik kent limanı. Yetersiz yönetim, gelişmenin baskısı.)
-Hişam Sarayı, Filistin (Emevi Krallığının gelişmiş bir saray kompleksi. Yetersiz yönetim, gelişmenin baskısı.)
-Lamu, Kenya (Doğu Afrika’daki en eski Swahili tarihi kenti. Yetersiz yönetim, gelişmenin baskısı.)
-Ninova, Irak (Antik dünyanın kültür merkezi. Yetersiz yönetim, gelişmenin baskısı, yağmacılık.)(ANKA)25.10.2010