Washington - Bağımsız bir kuruluş olan Ulusal Güvenlik Arşivi, yıllarca gizli kalan, ancak Amerikan istihbaratının önceki gün gizliliği kaldırıldığı CIA'nın 'Azorian projesi' adı verilen çok gizli, yüksek risk taşıyan operasyonuyla ilgili belgeleri açıkladı.

CIA'nın iç yazışması niteliğindeki 50 sayfalık belgelerde, operasyona Başkan Richard Nixon döneminde onay verildiği görülüyor. Belgelere göre, milyarder Howard Hugues'un yardımıyla batık Sovyet denizaltını çıkarmak için Hughes Glomar Explorer adlı özel bir gemi inşa edildi. 1975'te basında bu konuya ilişkin bazı yazılar çıkmış olsa da CIA projenin varlığını doğrulamayı reddetti, hatta Soğuk Savaş sona erince bile bu tutumu değiştirmedi.

Hikaye, Soyvet denizaltısı 'Golf II'nin 1968'de Pasifik'te Havai açıklarında batmasından kısa bir süre sonra başlıyor. Üç nükleer başlık taşıyan Soyvet denizaltısı, yeniden su yüzüne çıkarılıp incelenmesi halinde Amerikan istihbaratı için altın fırsat değerindeydi.

Açıklanan belgelerde, operasyonun başarısı ya da başarısızlığı, CIA'nın denizaltıdan ve Sovyet nükleer başlıklarından bir şey öğrenip öğrenmediği anlaşılmıyor olsa da, tarihçiler ve gazeteciler denizaltının sadece birkaç parçasının çıkarıldığı ve istihbarat için en ilginç unsurların suyun dibinde kaldığı görüşünde birleşiyor.

Azorian projesinin bir zaman kaybı ya da halkın parasının israfı olup olmadığı ise CIA'nın belgelerin geri kalanının üzerindeki gizliliği kaldırmasına bağlı. Bilinen ise Başkan Nixon'ın, 5 bin metre derinde yatan denizaltını çıkarmak için 1969'da bir çalışma grubu kurulmasına şahsen destek verdiği ve askeri yetkililerin çekincelerine rağmen 1972'de nihai kararı verip 1974'te ise operasyonun resmen başladığı.

1992'de dönemin CIA başkanı olan ABD Savunma Bakanı Robert Gates'in Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin'e operasyondan söz ettiği ve denizaltının 6 mürettebatının defin törenlerini gösteren bir video film verdiği de bilinenler arasında. CIA'nın eski bir mensubu ve Amerikan gemisinin mürettebatından David Sharp'ın da olayın tamamı hakkında bir yazı yazdığı, ancak CIA'nın yazının üçte birinin yayınlanamayacağına karar verdiği de söyleniyor.