Ekonomisi güçsüz, siyaseti karışık, sermaye hareketlerine serbestlik tanımış olan gelişme yolundaki ülkelerde insanlar ellerine geçen paradan birikime ayırdıklarının değerini koruyabilmek için bu birikimlerinin bir bölümünü yabancı, güçlü bir paraya çevirerek tutarlar. Eğer enflasyon yüksek ve reel faiz de buna paralel biçimde yüksekse yabancı para cinsinden elde edilen faizin getirisi yerli para cinsinden elde edilenden daha düşük olsa bile devalüasyon riskine karşı yabancı para tercih edilen bir seçenek olarak ortada durur. Hatta bazan yerli paraya dönüp daha fazla faiz getirisi elde edilse bile kısa sürede tekrar yabancı paraya dönülüp anapara koruma altına alınır. Buna ekonomi literatüründe 'para ikamesi' ya da dolar başlıca rezerv para olduğu için daha kestirme yoldan gidilerek 'dolarizasyon' adı veriliyor. Bir ülkenin ekonomisi zayıfladıkça, enflasyon artıp, siyasal istikrarsızlık büyüdükçe, cari açık arttıkça yani kısacası ekonomideki riskler arttıkça para ikamesi de artıyor.

Bir başka ifadeyle insanlar kendi ekonomilerine güvenmedikleri için kendi paralarından kaçıp yabancı paraları tutmaya başlıyorlar. Yani madeni parada, paradaki değerli maden içeriğinin miktarına göre kötü para iyi parayı piyasadan kovuyor (Gresham yasası) ama kâğıt parada tersi oluyor, yani iyi kâğıt para kötü kâğıt parayı piyasadan kovuyor.
Dünyada para ikamesinin en çok yaşandığı yer Latin Amerika. Siyasal istikrarsızlığın ve dolayısıyla ekonomide dalgalanmaların en yoğun olduğu ülkeler olan Brezilya ve Arjantin'de defalarca para birimi değişikliği yapılmasına karşın yerli paraya bir türlü saygınlık kazandırılamadı. Her yapılan değişiklik birkaç yıl başarıdan sonra asıl sorunlara eğilmeye sıra geldiğinde fiyaskoyla sonuçlanıyor. IMF'nin bu ülkelerde denemediği yöntem kalmadı. Buna karşılık para ikamesi bu bölgeyle sınırlı değil.

Gelişme yolundaki ülkelerin çoğunda var bu eğilim. Çünkü insanlar kazançlarını korumak istiyorlar. Bazı ülkelerde para ikamesinin oranının ne olduğunu bilmesek de varlığını tahmin edebiliyoruz. Para ikamesi yalnızca varlıkların yabancı paraya dönülmesine değil, aynı zamanda kiralar gibi, çeşitli malların fiyatları gibi ya da sözleşme bedelleri gibi birçok göstergenin de yabancı parayla ifade edilmesine yol açıyor.
Eğer bir ülkenin ekonomisi güçlenmeye başlamışsa ya da öyle olacağına ilişkin beklentiler artmaya başlamışsa o zaman bu olayın tersi ortaya çıkmaya başlıyor. Yani insanlar artık kendi ülkelerinin ekonomisine güvenmeye başlıyorlar ve yabancı paranın riski yerine kendi paralarının riskini almaya yöneliyorlar. Buna da 'ters para ikamesi' adını veriyoruz.

Bu durumda tasarruflarını kendi paraları cinsinden tutan ve elde ettikleri faizi anaparaya ekleyip yine kendi parasına yatırna insanlar çoğalınca ekonomideki dolarizasyon yavaş yavaş çözülmeye başlıyor. Ters para ikamesi, para ikamesi kadar hızlı olmuyor. Sermaye hareketleri serbest bırakıldığında zorunlu olarak kambiyo rejimi de yumuşatılmışsa insanlar güvenmedikleri parayı hızla terk edip varlıklarını yabancı para cinsinden tutmaya yöneliyorlar. Bu noktadan dönüş ise ekonomiye olan güvenin sağlanmasıyla ilgili olduğu ve bu da ciddi bir alışkanlık değişimini gerektirdiği için o kadar kolay değil.

Türkiye 1990'lı yılların başında sermaye hareketlerinin serbestliğini kabul ederek kambiyo rejimini liberal hale getirdi. O tarihten itibaren ekonomisini ve siyasetini istikrarlı hale getirmediği için de hızlı bir para ikamesi süreci yaşadı. Son iki yıldır Türkiye ters para ikamesi sürecine girdi. Özellikle YTL'ye geçişten sonra bu eğilim hızlandı. 2001 yılında mevduatın yüzde 55'i yabacı para cinsindendi. Bu oran sırasıyla 2002'de yüzde 54, 2003'te yüzde 46, 2004'te yüzde 41 oldu. Yani ekonomide kriz sonrasındaki toparlanma ve bekleyişlerin iyileşmesi sonucu para ikamesi yerini ters para ikamesine bıraktı. Hiç kuşkusuz bunda bankaların döviz mevduatına verdikleri faizleri TL'ye verdiklerine göre daha hızlı indirmesi de etkili oldu. Temmuz 2005 itibarıyla her 100 YTL'lik mevduatın 36 YTL'si yabancı para cinsinden tutuluyor. Bu oran 2001'e göre yaklaşık yüzde 35'lik bir gerilemeyi ifade ediyor. Yani dolarizasyon eğilimi yüzde 35 oranında gerilemiş. 2005 yılında bu gerileme hızlanmış bulunuyor.

Bunun nedeni de YTL'ye geçiş. Ekonomi güçlenirken ve bekleyişler olumlu olurken yapılan bu değişiklik ters para ikamesinin gelişimine ek katkı yapmış görünüyor.
Türkiye'nin önünde pek çok sorun var. Ama ABD'nin veya AB'nin ya da Japonya'nın da önünde eskiden olmadığı kadar sorun birikmiş bulunuyor. Öte yandan YTL, öteki paralara göre daha çok kazandırıyor. Türkiye, enflasyonu ve cari açığı yüzde 5'in altına indirdiği anda ters para ikamesi tutulamayacak bir ivme kazanacak. YTL'mi dolar mı sorusunun yanıtı çok kolay verilir bir yanıt değil. Uzun geçmişe bakınca dolar, kısa geçmişe bakınca YTL çekici duruyor. Yaz ayları Türkiye açısından rahat görünüyor. Dolayısıyla kısa gelecek açısından da YTL çekici duruyor. Daha uzak geleceği ise iktisatçılara değil falcılara sormak gerek.