Cumhuriyet tarihinde, "çöp"ten çektiğimizi, hiç birşeyden çekmedik.
Geriye dönüp, çöplerinizin nasıl toplandığını gözünüzün önüne getirin. Yıllardır, kapınızın önüne getirilen bir "şey"in içine çöplerinizi attınız. Belediyeler ise, bu çöpleri nasıl toplayacaklarına bir türlü karar veremediler. Kalıcı ve herkesi tatmin eden, sokakları çöp yığınlarından kurtaran, uygulanabilir, çevreci ve alkışlanan bir proje ortaya koyamadılar. Aksine, her yıl bir başka çöp projesini uygulamaya koydular.
Çöp bir rant aracı mı, bilmiyorum. Her belediye seçiminden sonra, yeni bir çöp toplama projesinin, yeni bir çöp toplama "şey"leri sokağa konulur. Onları toplamak için de değişik araçlar satın alınır.
Başkent Ankara'da halen aynı manzaralara, hastalık yayan, çöp yığınlarına tanık oluyoruz.
Çöp varilleri?
Ben, üzerinde kedi ve köpeklerin hatta tavukların bile tünediği, pislik içindeki siyah çöp varillerine (bidon) ve etrafına çöplerin atıldığı yıllardan geliyorum.
O zaman poşet, çöp torbaları falan yoktu. İnsanlar evindeki çöp artıklarını, kedi ve köpekleri kovalayarak ulaştıkları bu kirli çöp varillerine atarlardı.
Çöp varilleri dolar, günler birbirini kovalardı. Bir hafta sonra belediyeye ait traktör veya kamyonet çöpleri almaya gelirdi. Görevli çöpçüler, çuval taşır gibi, biri sağ, diğeri sol elini birbirine kenetleyerek çöp varilini kucaklar, traktöre boşaltırdı. Tabii doğal olarak mikroplar da havada uçuşurdu. Her mahallede verem ve sıtma dispanserlerinin açıldığı yıllar da bu döneme rastlar…
"Mamak Açık Hava Çöplüğü"
Başkent Ankara'da çöp traktörleri yüklerini, "Mamak Açık Hava Çöplüğü"ne boşaltırdı. Daha birkaç yıl öncesine kadar dökülen çöpler nedeniyle orada çok kötü kokakn bir çöp dağı oluşmuştu.
Ben, "Mamak Açık Hava Çöplüğü"ne yakın bir semt olan Abidinpaşa’da oturduğum için, bu çöplükten gelen kokularla büyümek zorunda kaldım. Bu nedenle de dünyanın neresine gitsem, çöp biriktirme ve toplama konusu ilgimi çekti.
Mamak çöplüğünün kokusu, çukur bir coğrafi konumda bulunan Başkent Ankara'nın, yabancı büyükelçilikler de dahil olmak üzere her yerinden, hissedilirdi. İçten içe yanan çöpün alevleri ise Ankara'nın her tarafından görünürdü.
Kapıcı sistemi
10 yıl kadar yaşadığım Fransa ve Belçika'da, yıllar önce kurulmuş çöp toplama sistemi, çöp kutuları ve kamyonlarıyla birlikte düzenli, temiz ve tıkır-tıkır işliyor.
Bu ülkelerde çöp toplama işi, kapıcılara (concierge) bırakılmıştır. Kapıcı, binanın yönetcisi ve sorumlusudur. Gece belli bir saatten sonra sifonu mu çektiniz, misafirlerinizi gürültülü mü karşılayıp, uğurladınız, ertesi gün kapıcı tarafından uyarılır, apartman yönetmenliği, uymanız için elinize tutuşturulur.(Yazarın yaşanmış hikayesidir).
Güvenlik konusu da kapıcıya aittir. Binaya taşınan her kişi, kapıcıya uğrayarak kendini tanıtmak ve kimlik bilgilerini, pasaport numarasını vermek zorundadır.
Binanın girişinde, ana kapıya bakan bir evde oturan kapıcıya yakın bir oda da çöplere tahsis edilmiştir. Tertemiz çöp kutularına, çöplerinizi sıkı sıkıya bağlanmış poşetle koymak zorundasınız. Poşetlerde en küçük bir kir olmayacak. Plastik ve tekerlekli çöp kutusuna poşetsiz çöp atamazsınız. Aksi halde çöpünüz alınmaz ve konuya polis dahil olur.Çöp kutularının temiz tutulması kapıcıya ait olduğu için, kirletilmemesi gerekşiyor.
Kapıcı, akşam saatlerinde belediyenin çöp toplama aracı gelmeden kısa bir süre önce çöp kutularını dışarı çıkartır. Belediye çöpçüleri, el değmeden kutuları araca boşaltıp kapıcıya teslim eder.
Sistem bu.
Belediyeler tek tip olarak aynı sistemi kullanır. Bizdeki gibi her belediye ayrı bir çöp projesi geliştirmez ve çöp arabası ithal etmez.
"Çevreci Komşu Kart"
Çöp konusunda geldiğimiz noktayı, Antalya'nın Muratpaşa Belediyesi'nin genç ve samimi Belediye Başkanı Ümit Uysal'dan öğrendim.
Türkiye'de ilk defa "Çevreci Komşu Kart" uygulaması başlatan Uysal'ın bölgesinin pırıl pırıl olduğunu söylemeliyim. Nasıl mı yapmış?
50 puana, bir ekmek…
Başkan Uysal, parayı-kazancı devreye sokmuş, kadını hedef kitle olarak ele almış. Çöpünü toplayan ve ayıran ev hanımlarına yeni bir gelir kaynağı yaratmış. Yani çöplerinize iyi davrandığınız kadar para kazanıyorsunuz.
Gittim, yerinde gördüm. Ev kadınları mavi poşetlere koydukları çöpleri, kapısının önüne gelen çöp toplama aracına teslim ediyor. Çöpü tartan görevli, çöpün sahibine ait "çevreci komşu kart"a puanını ekliyor. Puan durumundan çıktı alarak komşuya veriyor. Plastik toplayan 50 puan kazanıyor ve bununla bir ekmek alabiliyor.
Biriken puanlarınızla anlaşmalı marketlerden alışveriş de yapabiliyorsunuz. Bu güne kadar 60 bin adet komşu kart dağıtılmış. Kağıt toplayan insanlara da "bir kooperatif kurun, siz de sisteme dahil olun" denilmiş. Bazı toplayıcılar ise belediyede işe alınmış. Turistik bir beldemiz olan Muratpaşa'da çöpten, hem kadınlarımız kazanıyor, hem de sokaklar tertemiz.
Çöp'ün seyir defterinin geldiği nokta gurur verici.